Zamanaşımı Uygulaması
Hak düşürücü süre ile zamanaşımı uygulaması, Kanunun 97 nci, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 118 inci maddesinde düzenlenmiş olup, hak düşürücü süre, yasa ile belirlenen süre içinde kullanılmayan bir hakkın bir daha kullanılmayacak duruma gelmesini, zamanaşımı ise yasanın belirlediği koşullarda bir sürenin geçmesi ile bir hakkın kazanılmasını, kaybedilmesini veya bir yükümlülükten kurtulmayı sağlayan süreyi ifade etmektedir.
Kanunla hak düşürücü süre ve zamanaşımı uygulamasında mülga kanun uygulamalarına göre değişiklikler yapılmış, bazı hükümler yürürlükten kaldırılmış ve yeni düzenlemeler getirilmiştir.
Gelir ve aylık bağlama işlemlerinde zamanaşımı uygulaması
Kanun gereği zamanaşımı uygulaması aşağıda açıklanan usul ve esaslar doğrultusunda yapılacaktır.
- Kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde, iş kazası, meslek hastalığı ve ölüm hallerinde bağlanması gereken gelir ve aylıkların, hakkın kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde istenmeyen kısmı zamanaşımına uğramaktadır. Zamanaşımına uğrayan sürenin tespitinde; sigortalı ve hak sahiplerinin talep tarihlerinden geriye doğru gidilerek 5 yıla kadarki bölümü ödenecek, ancak, 5 yılı aşan süreye ilişkin gelir ve aylıklar zamanaşımına uğradığından ödenmeyecektir.
- Kuruma müracaat etmemenin haklı bir sebebe dayandığını ispat edenler (ağır hastalık hali, kısıtlılık vb) hakkında, yukarıdaki 1 inci madde hükmü uygulanmayacak ve hak edilen gelir ve aylıklar ödenecektir.
- Diğer taraftan, 506 sayılı Kanunun mülga 99 uncu maddesinde, iş kazalarıyla meslek hastalıkları ve ölüm sigortalarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hakkı doğuran olay tarihinden itibaren beş yıl içinde ödenmezse zamanaşımına uğrayarak, yazılı istek tarihini, 1479 sayılı Kanunun mülga 43 üncü maddesi gereği ise, hakkı doğuran olay tarihinden 5 yıl geçtikten sonra talepte bulunanların ölüm aylıkları, talep tarihini, takip eden aybaşından itibaren ödenmekte iken, Kanun gereği iş kazası, meslek hastalığı ve ölüm hallerinde bağlanması gereken gelir ve aylıkların, hakkın kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde istenmeyen kısmı zamanaşımına uğramaktadır.
- Mülga kanun hükümlerinde; iş kazası ve meslek hastalığı ile ölüm hallerinde gelir ve aylık hakkının doğduğu tarihten itibaren 5 yıllık sürede istenmeyen gelir ve aylıklar zamanaşımına uğramakta, gelir ve aylıklar sigortalı ve hak sahiplerinin tahsis talep tarihini takip eden aybaşından itibaren bağlandığından, Kanunun yürürlük tarihinden önce hak kazanılan gelir ve aylıkların durumu öncelikle mülga kanunlara göre değerlendirilecek ve beş yıllık sürenin dolup dolmadığına Kanunun yürürlük tarihi itibariyle bakılacaktır.
Örnek 1: Sigortalının ölüm tarihi 11/6/2003 olup, hak sahibi 20/10/2008 tarihinde tahsis talebinde bulunmuştur. Ölüm aylığının başlangıcı, ölüm tarihini takip eden aybaşı olan 1/7/2003 tür.
1 10 2008
– 1 7 2003
0 3 5 Zamanaşımı süresi dolduğundan 1/10/2008 tarihine kadar geçen sürelere ilişkin aylıklar ödenmeyecektir.
Örnekte, aylığa hak kazanılan tarih Kanunun yürürlük tarihinden önce olduğundan, öncelikle zamanaşımı için hak sahibinin talep tarihine değil, Kanunun yürürlük tarihi olan 1/10/2008 tarihine göre 5 yıllık sürenin dolup dolmadığına bakılacaktır. Örnekte 5 yıllık sürenin dolmuş olması nedeniyle 1/10/2008 tarihine kadar olan ölüm aylıklarının ödemesi yapılmayacaktır.
Örnek 2: Özel sektörde çalışmakta olan sigortalı 30/12/2001 tarihinde ölmüş, hak sahibi kız çocuğu 25/8/2009 tarihinde tahsis talebinde bulunmuştur. Ölüm aylığının başlangıcı ölüm tarihini takip eden aybaşı olan 1/1/2002 olup, öncelikle Kanunun yürürlük tarihi olan 1/10/2008 tarihi itibariyle durum değerlendirilecektir.
1 10 2008
– 1 1 2002
0 9 6 Görüldüğü üzere 5 yıllık zamanaşımı süresi dolduğundan 01/10/2008 tarihine kadar geçen sürelere ilişkin aylıklar ödenmeyecektir.
- Gelir ve aylığa hak kazanılan tarih ile Kanunun yürürlük tarihi arasında 5 yıldan fazla sürenin geçmiş olması halinde yapılacak ikinci işlem, Kanunun yürürlük tarihi ile hak sahiplerinin talebi arasında 5 yıllık sürenin geçip geçmediğinin tespit Bu tespit
Kanunun 97 nci maddesi hükmüne göre yapılacak olup, sigortalı ve hak sahiplerinin talep tarihlerinden geriye doğru gidilerek 5 yıla kadar olan bölümü ödenecek, ancak, 5 yılı aşan süre zamanaşımına uğradığından ödenmeyecektir.
Örnek 1: Yukarıdaki 1.4 bölümünde yer alan Örnek 1 deki hak sahiplerinin tahsis talebi 20/10/2008 olup, ikinci değerlendirme bu tarih ile Kanunun yürürlüğe girdiği tarih arasında 5 yıllık sürenin geçip geçmediğine ilişkindir.
20 10 2008
– 1 10 2008
19 0 0 Hak sahiplerine 1/10/2008 tarihinden itibaren ölüm aylığı ödenecektir.
Örnek 2: Yukarıdaki 1.4 bölümünde yer alan Örnek 2 deki hak sahibinin talebi Kanunun yürürlük tarihinden sonra olduğundan, bu defa hak sahibinin talep tarihi esas alınmak suretiyle Kanunun 97 nci maddesine göre değerlendirme yapılacak ve tahsis talep tarihi ile Kanunun yürürlüğe girdiği tarih arasında 5 yıl geçip geçmediğine bakılacaktır.
25 8 2009
– 1 10 2008
24 10 0 Hak sahibine ödenecek aylık süresi tespit edilecek ve 1/10/2008 tarihinden itibaren ölüm aylığı ödenecektir.
Örnek 3: Yukarıdaki 1.4 bölümünde yer alan Örnek 1 deki hak sahiplerinin 20/10/2008 tarihi yerine 30/11/2014 tarihinde tahsis talebinde bulunduğunu varsayarsak;
30 11 2014
– 1 10 2008
- 01 6 5 yıllık süre dolduğundan, Kanunun 97 nci maddesi gereği talep tarihinden geriye doğru 5 yıllık süreye ilişkin aylıklar ödenecektir.
30 11 2014
– 5
- 11 2009 Bu tarihi takip eden aybaşından itibaren ölüm aylıkları ödenecektir.
- Gelir ve aylık başlangıç tarihi Kanunun yürürlük tarihinden önce olan ve gerek Kanunun yürürlük tarihi itibariyle gerekse sigortalı ve hak sahiplerinin tahsis talebinde bulunduğu tarihte 5 yıllık sürenin geçmediği durumlarda Kanunun 97 nci madde hükmü uygulanacaktır.
Örnek 1: Sigortalının ölüm tarihi 17/9/2005 olup, hak sahibi 27/11/2009 tarihinde tahsis talebinde bulunmuştur. Ölüm aylığının başlangıcı ölüm tarihini takip eden aybaşı olan 1/10/2005 dir. Bu durumda, öncelikle Kanunun yürürlük tarihi itibariyle 5 yıllık sürenin geçip geçmediğine bakılacaktır.
1 10 2008
– 1 10 2005
0 00 3 Görüldüğü üzere, Kanunun yürürlük tarihi itibariyle zamanaşımı süresi dolmadığından, hak sahibinin talebi Kanuna göre değerlendirilecektir.
27 11 2009
– 1 10 2005
26 1 4 Zamanaşımı süresi uygulanmayacak ve hak sahiplerine sigortalının ölüm tarihini takip eden aybaşından yani 1/10/2005 tarihinden itibaren ölüm aylıkları ödenecektir.
Örnek 2: Sigortalının ölüm tarihi 15/8/2004 olup, hak sahibi 22/11/2008 tarihinde tahsis talebinde bulunmuştur. Ölüm aylığının başlangıcı ölüm tarihini takip eden aybaşı olan 1/9/2004 tür.
1 10 2008
– 1 9 2004
0 1 4 Görüldüğü üzere, Kanunun yürürlük tarihi itibariyle zamanaşımı süresi dolmadığından, hak sahibinin talep tarihine göre Kanuna göre durum
değerlendirilecektir.
22 11 2008
1 9 2004
21 7 4 Zamanaşımı süresi uygulanmayacaktır.
- Gelir ve aylık başlangıç tarihi Kanunun yürürlük tarihinden önce olan ve Kanunun yürürlük tarihi itibariyle 5 yıllık sürenin dolmadığı ancak, hak sahiplerinin tahsis talebinde bulunduğu tarihte 5 yıllık sürenin dolduğu durumlarda, Kanunun 97 nci madde hükmü uygulanacaktır.
Örnek 1: Sigortalının ölüm tarihi 20/10/2003 olup, hak sahibi 15/5/2009 tarihinde tahsis talebinde bulunmuştur. Ölüm aylığının başlangıcı, ölüm tarihini takip eden aybaşı olan 1/11/2003 tür. Bu durumda öncelikle Kanunun yürürlük tarihi itibariyle 5 yıllık sürenin geçip geçmediğine bakılacaktır.
1 10 2008
– 1 11 2003
0 11 4 Görüldüğü üzere, Kanunun yürürlük tarihi itibariyle zamanaşımı süresi dolmadığından, hak sahibinin talebi Kanuna göre değerlendirilecektir.
15 5 2009
– 1 11 2003 14 6 5
Hak sahibinin talebi ile ölüm aylığı başlangıç tarihi arasında 5 yıldan fazla sürenin geçmiş olması nedeniyle, Kanunun 97 nci maddesi hükmüne göre değerlendirme yapılarak talep tarihinden geriye doğru 5 yıllık süreye ilişkin ölüm aylıkları ödenecektir.
15 5 2009
– 5
15 5 2004 Ölüm aylıkları bu tarihi takip eden aybaşından itibaren ödenecektir.
Örnek 2: Sigortalının ölüm tarihi 30/9/2007 olup, hak sahibi 15/12/2013 tarihinde tahsis talebinde bulunmuştur. Ölüm aylığının başlangıcı ölüm tarihini takip eden aybaşı olan 1/10/2007 dir.
1 10 2008
– 1 10 2007
0 0 1 Görüldüğü üzere, Kanunun yürürlük tarihi itibariyle zamanaşımı süresi dolmadığından, hak sahibinin talep tarihine göre Kanuna göre durum değerlendirilecektir.
15 12 2013
– 1 10 2007
- 2 6 Zamanaşımı süresi uygulanacaktır.
15 12 2013
– 5
- 12 2008 tarihinden sonraki aylıklar ödenecektir.
- 5561 sayılı Kanunla 506 sayılı Kanuna eklenen geçici 93 üncü madde ile 18/10/2006 tarihinden önce ölen ve 1800 gün veya 5 yıllık sigortalılık süresi ile ortalama 180 gün prim ödeme koşulunu yerine getirmediği için aylık bağlanmayan sigortalıların hak sahiplerine 5 yıllık sigortalılık süresi ve en az 900 gün prim ödeme gün koşullarının yerine gelmesi ve talepleri halinde, 17-26/11/2006 tarihlerinden itibaren başlatılmak üzere ölüm aylığı bağlanmasına imkan sağlanmıştır.
Buna göre, 506 sayılı Kanunun geçici 93 üncü maddesine göre ölüm aylığına hak kazanan sigortalıların ölüm aylığı başlangıcı 2006/Kasım ödeme dönemi olacağından bu sigortalılar için zamanaşımı süresi 2006/Kasım ödeme dönemine göre tespit edilecektir.
Örnek : 900 günü ve 5 yıllık sigortalılık süresi olan bir sigortalı özel sektörde çalışırken 15/5/1989 tarihinde vefat etmiş olup, hak sahibi 506 sayılı Kanunun geçici 93 üncü maddesine istinaden 21/9/2010 tarihinde tahsis talebinde bulunmuştur.
Bu durumda, örnekteki hak sahibinin ölüm aylığı tahsis numarasının son rakamına göre 2006/Kasım ödeme dönemi itibariyle bağlanacaktır. Anılan hak sahibinin tahsis numarasının son rakamının 9 olduğu varsayıldığında, aylığı 17/11/2006 tarihi itibariyle başlatılacak olup, ölüm tarihi ile tahsis talep tarihi arasında 5 yılın geçmiş olmasına karşın buna ilişkin bir değerlendirme yapılmayarak zamanaşımı kontrolü 17/11/2006 tarihine göre yapılacaktır.
Diğer taraftan, aynı hak sahibinin 30/12/2011 tarihinde tahsis talebinde bulunması halinde 2006/Kasım ayı ile tahsis talep tarihini takip eden aybaşı arasında 5 yılın geçip geçmediğine bakılacak ve 5 yıl geçtiği için sadece 5 yıldan önceki süreler ödenecektir (Değişik: “2011/58 Sayılı Genelgede Değişiklik Yapılması” konulu, 25/09/2012 tarihli ve 2012/32 sayılı Genelge).
Zamanında alınmayan gelir ve aylık ödemelerinde zamanaşımı uygulaması
506 sayılı Kanunun mülga 99 uncu, 1479 sayılı Kanunun mülga 78 inci maddeleri gereğince herhangi bir döneme ilişkin gelir ve aylığını beş yıl içinde almayanların, söz konusu gelir ve aylıkları ödenmez iken, Kanunun “Zamanaşımı, hakkın düşmesi ve avans” başlıklı 97 nci maddesinde; bağlanan gelir ve aylıklardan herhangi bir döneme ilişkin gelir ve aylığın alınmaması durumunda zamanaşımı uygulaması öngörülmemiştir.
Bu nedenle, 4/1-(a) ve 4/1-(b) sigortalıları açısından Kanunun yürürlük tarihinden önce bağlanan gelir ve aylıklardan herhangi bir döneme ilişkin gelir ve aylığın beş yıl içinde alınmaması durumunda, alınmayan gelir ve aylığın ödeme tarihi ile Kanunun yürürlük tarihi arasında beş yıllık sürenin dolup dolmadığına bakılacak;
5 yıllık sürenin dolması halinde, 2008/Ekim öncesinde 5 yıllık süre ile 2008/Ekim sonrası,
5 yıllık sürenin dolmaması halinde ise 2008/Ekim öncesi ve sonrası, gelir ve aylıklar ödenecektir.
Örnek 1: 4/1-(a) sigortalısı en son 2004/Temmuz ayına ait yaşlılık aylığını almış ve 21/1/2010 tarihinde müracaat ederek almadığı aylıkların tarafına ödenmesini talep etmiştir. Sigortalının tahsis numarasının son rakamı 9’dur. Bu durumda, sigortalının almadığı 2004/Ağustos aylığı ödeme tarihi ile Kanunun yürürlük tarihi arasında 5 yıllık sürenin dolup dolmadığına bakılacaktır.
1 10 2008
– 17 8 2004
14 1 4 Görüldüğü üzere, Kanunun yürürlük tarihi itibariyle 5 yıllık süre dolmadığından, sigortalıya 2004/Ağustos ve sonrası tüm aylıkları ödenecektir.
Örnek 2: 4/1-(b) sigortalısı en son 2002/Kasım ayına ait yaşlılık aylığını almış ve 10/08/2010 tarihinde müracaat ederek almadığı aylıkların tarafına ödenmesini talep etmiştir. Sigortalının tahsis numarasının son rakamı 3’tür. Bu durumda, Kanunun yürürlük tarihi itibariyle 5 yıllık sürenin dolup dolmadığına bakılacaktır.
1 10 2008
– 26 12 2002
5 9 5 Görüldüğü üzere, Kanunun yürürlük tarihi itibariyle 5 yıllık süre dolduğundan,
1 10 2008
– 5
1 10 2003 Sigortalıya 1/10/2003 tarihinden sonraki aylıkları ödenecektir.
Kaynak: Sgk Mevzuatı
Yasal Uyarı: Bu yazıdaki bilgiler sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen bilgilerden yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. Muhasebenews veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgilerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
