Dr. Numan Emre ERGİN
Avukat, YMM, E. Hesap Uzmanı
n.emre.ergin@hotmail.com
D
eğerli okurlar, Kurban Bayramı’nın ilk günü Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı kararları ile bazı ürünlerdeki KDV oranları ile kira ödemelerinden yapılan gelir vergisi stopaj oranında indirim yapılarak vatandaşa bayram hediyesi verilmiş oldu.
Söz konusu indirimlerin Covid-19 pandemisi nedeniyle zor günler geçiren bazı sektörlere (özellikle küçük esnafa) destek olmak ve ekonomiyi (özellikle tüketimi) canlandırmak adına yapıldığını söyleyebiliriz. Ancak gecikmiş bir adım! Bu indirimlerin yeni normale dönüş açıklamasıyla birlikte, hatta daha önce yapılması gerekirdi.
Öncelikle yapılan vergi indirimlerinin 31.12.2020 tarihine (bu tarih dahil) kadar geçerli olduğunu söyleyelim. Bu tarihten sonra eski oranlara dönüş olacak. KDV açısından aşağıdaki hizmet ifalarında KDV oranı %18’den %8’e indirilmiştir:
• İş yeri kiralama hizmeti,
• Kongre, konferans, seminer, konser, fuar ve lunapark giriş ücretleri,
• Düğün, nikah, balo ve kokteyl salonlarında verilen organizasyon hizmetleri,
• Berberlik ve kuaförlük hizmetleri ile güzellik salonunda verilen hizmetler,
• Terzilik, giyim eşyası ve ev tekstil ürünlerinin onarım ve tamiratı,
• Ayakkabı ve deri eşyaların onarımı ile ayakkabı boyama hizmetleri,
• Kuru temizleme, çamaşırhane, giyim eşyası ve diğer tekstil ürünlerini ütüleme hizmetleri,
• Halı ve kilim yıkama hizmetleri,
• Bisiklet, motosiklet ve motorlu bisikletlerin bakım ve onarımı (malzemeler hariç),
• Evde kullanılan elektrikli cihazların (buzdolabı, fırın, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, klima vb.) bakım ve onarımı (malzemeler hariç),
• Tüketici elektroniği ürünlerinin (TV, radyo, CD/DVD oynatıcılar, ev tipi video kameralar vb.) bakım ve onarımı (malzemeler hariç),
• Evde kullanılan ısıtma ürünlerinin (termosifon, şofben, banyo kazanı, kombi vb.) (merkezi ısıtma kazanları hariç) bakım ve onarımı (malzemeler hariç),
• Ev ve bahçe gereçlerinin bakım ve onarımı (malzemeler hariç),
• Mobilyaların ve ev döşemelerinin bakım ve onarımı (malzemeler hariç),
• Bilgisayarların, iletişim araç ve gereçlerinin, saatlerin bakım ve onarımı (malzemeler hariç)
• Müzik aletlerinin bakım ve onarımı,
• Çilingirlik ve anahtar çoğaltma hizmetleri ile hamallık hizmetleri,
• Motorlu kara taşıtlarının yağlanması, yıkanması, cilalanması hizmetleri ile bunlara ait koltuk ve döşemelerin bakım ve onarımı (malzemeler hariç),
• Hane sakinlerine verilen konut bakım, onarım, boya ve temizlik hizmetleri (malzemeler hariç),
• Dışarıda yeme içme hizmetleri (alkollü içeceklere isabet eden kısım hariç)
• Yolcu taşımacılığı hizmetleri,
• Süs bitkileri ve çiçek teslimleri.
Aşağıdaki hizmetlerde ise KDV oranı %8’den %1’e indirilmiştir:
• Sinema, tiyatro, opera, operet, bale, müze giriş ücretleri,
• Gazino, açık hava gazinosu, bar, dans salonu, diskotek, taverna, birahane, kokteyl salonu ve benzeri yerler hariç olmak üzere kahvehane, kır kahvesi, çay bahçesi, çay ocağı, kıraathane, kafeterya, pastane, ayakta yemek yenilen yerler, yemeği pakette satan veya diğer şekillerde yemek hizmeti sunan yerler, lokanta, içkili lokanta, kebapçı ve benzeri yerlerde (birinci sınıf lokanta ruhsatı ya da işletme belgesine sahip olan yerler ile üç yıldız ve üzeri oteller, tatil köyleri ve benzeri tesislerin bünyesindeki lokantalar hariç) verilen hizmetler (bu yerlerde verilen hizmetlerin alkollü içeceklere isabet eden kısmı hariç),
• Otel, motel, pansiyon, tatil köyü ve benzeri konaklama tesislerinde sunulan geceleme hizmeti.
Bir diğer indirim de 31.12.2020 tarihine kadar aşağıda belirtilen kira ödemelerinde yapılan %20 oranındaki gelir vergisi stopaj kesintisinin %10’a düşürülmesidir:
• Gelir Vergisi Kanunu’nun 70. maddesinde yazılı mal ve hakların kiralanması karşılığında yapılan ödemeler,
• Vakıflar (mazbut vakıflar hariç) ve derneklere ait gayrimenkullerin kiralanması karşılığında yapılan kira ödemeleri,
• Yabancı devletlere, yabancı kamu idare ve kuruluşları ile uluslararası kuruluşlara ait diplomatik statüsü bulunmayan gayrimenkullerin kiralanması karşılığında yapılan ödemeler
• Kooperatiflere ait taşınmazların kiralanması karşılığında yapılan kira ödemeleri.
Söz konusu KDV indirimlerine baktığımızda, indirimlerin genellikle Covid-19 pandemisi nedeniyle kapatılan iş yerlerinde sunulan hizmetleri kapsadığı görülmektedir. Bu noktada KDV indirimlerinin kime yarayabileceğini değerlendirmek gerekir. Her şeyden önce bu indirimlerin kime yarayacağı, indirimin fiyatlara yansıtılıp yansıtılmayacağı veya indirimin ne kadarının fiyatlara yansıtılacağı ile ilgilidir. Eğer KDV indirimi tamamen fiyatlara yansıtılırsa, söz konusu hizmetlerin fiyatlarında %7-9 civarında bir azalmanın olması beklenmelidir. Bu durum tüketiciye yarar. Tüketici talebi bu indirim nedeniyle artarsa indirim dolaylı olarak işletmelere de yarar. Eğer indirim fiyatlara yansıtılmazsa, indirimin tamamından işletmeciler yararlanır. Peki KDV indirimi fiyatlara yansır mı? Bu soruya mikroiktisat bilimi şöyle cevap vermektedir: Bir mal ve hizmetin talep esnekliği ne kadar düşükse vergideki artışın tüketiciye yansıtılması o kadar kolaydır. Benzer şekilde, bir malın arz esnekliği ne kadar düşükse vergi yükü o oranda satıcı üzerinde kalır. Vergi artışına ilişkin bu önermeyi tersinden de okumak mümkündür. Talep esnekliği düşükse satıcı vergi indirimini tüketiciye yansıtmayacaktır. Arz ve talep esnekliği malın fiyatı ile arz/talep arasındaki ilişkidir. Yani malın veya hizmetin fiyatı değiştiğinde tüketici veya satıcıdan hangisi talebini veya arzını daha kolay değiştiriyorsa vergi indiriminden o daha fazla yararlanacaktır. KDV indirimi yapılan ürünlere baktığımda, ben KDV indiriminin fiyatlara çok yansıyacağını düşünmüyorum. Dolayısıyla indirimlerden daha ziyade işletmeler yararlanacaktır diyebilirim. Bu durumdan, devlet indirdiği KDV kadar vergi gelirinden vazgeçerek pandemi dolayısıyla kapanan veya işleri azalan işletmelere dolaylı bir nakit desteği sağlamaktadır sonucu çıkarılabilir. Bu noktada düğün organizasyonu gibi büyük montanlı harcamalarda fiyat indirimi konusunda düğün sahipleriyle işletmecilerin sıkı pazarlık edeceği muhakkaktır. Düğün sahiplerine tavsiyem fiyat görüşmelerinde KDV konusunu açıkça müzakere etmeleridir.
İkinci konu da kira ödemelerindeki stopajda yapılan %10’luk indirimin kime yarayacağıdır. Mal sahibine mi? Kiracıya mı? Bu soru kira sözleşmelerindeki kira bedellerinin nasıl tespit edildiği ile ilgilidir. Ülkemizde genellikle kiralar “net” üzerinden belirlenmekte, KDV’ye tabi kiralama söz konusuysa KDV tutarı ayrıca belirtilmektedir (kira bedeli + KDV). Buradaki net kira ile kasıt stopaj sonrası kalan tutardır. Kira sözleşmelerinin “brüt” kira üzerinden düzenlendiği sözleşmeler de bulunmaktadır. Son yapılan stopaj indirimi düzenlemesi açısından sözleşmedeki kira ödemelerinin net üzerinden mi, brüt üzerinden mi belirlendiği önemlidir. Analize geçmeden önce belirtmek gerekir ki, söz konusu stopaj müessesi şirketlerin kira gelirlerinden ziyade (çünkü bunların kira gelirlerinden stopaj yapılmamaktadır) gerçek kişilerin, vakıf ve dernekler ile kooperatiflerin kira gelirlerini etkilemektedir.
Bu noktada iyi anlaşılması için konuyu bir örnekle açıklayalım. Mal sahibi “ben aylık 8.000 TL kira isterim” dediğinde eline aylık geçecek net paraya işaret etmektedir. Aslında mal sahibinin aylık kira geliri 10.000 TL olup kiracı 2.000 TL (%20) stopaj kesintisi yapıp kalan 8.000 TL’yi mal sahibine öder. Mal sahibi yıllık kira gelirini 120.000 TL (aylık stopaj öncesi 10.000 TL) üzerinden beyan eder ve hesaplanan gelir vergisinden yıl içinde kesilen toplam 24.000 TL stopajı düşer. Hesaplanan gelir vergisi, yıl içinde kesilen vergilerden fazlaysa aradaki farkı öder, azsa fazla kesilen stopajı nakden veya mahsuben iade alır. Yıllık beyanname verilmiyorsa yıl içinde kesilen stopaj nihai vergi olarak kalır. Örnekteki mal sahibinin başka geliri olmadığı varsayımında, 2020 yılı için beyan edeceği gelir vergisi tutarı (%15 götürü gider uygulanmıştır) 23.010 TL olup 990 TL stopaj iadesi alacaktır.
Peki stopaj oranı %10’a indirildiğinde durum ne olmaktadır? Eğer sözleşme brüt kira üzerinden yapılmışsa kiracı 2020 yılının son 5 ayında 10.000 TL kira ödemesi üzerinden 1.000 TL stopaj yapıp mal sahibine 9.000 TL net ödeme yapacaktır. Bu durumda, mal sahibinin yıllık kira geliri yine 120.000 TL olacak ama toplam kesilen stopaj tutarı 19.000 TL olacaktır. Mal sahibi yine 23.010 TL gelir vergisi beyan edecek, yıl içindeki kesilen stopajı mahsup edip kalan 4.010 TL gelir vergisini 2021 yılı Mart ve Temmuz ayı sonuna kadar iki taksitte ödeyecektir. Mal sahibinin vergi yükü aynı kalmıştır. Devletin kasasına giren vergi aynı kalmıştır ama daha az stopaj nedeniyle her ay indirime isabet eden 1.000 TL stopaj ertesi yıl Mart/Temmuz sonuna kadar geç tahsil edilmiştir. Yani brüt kira sözleşmelerinde Devlet geç vergi tahsil etmek suretiyle mal sahiplerini desteklemiş olmaktadır. Mal sahipleri son 5 ay daha fazla net kira geliri elde etmiş olmaktadır. Kiracının nakit çıkışlarında ise indirim olmadığı duruma göre herhangi bir değişiklik olmamıştır.
Kira sözleşmesi net kira üzerinden yapılmışsa (örnekte net 8.000 TL), stopaj indirimi sonrasında ödenecek net kira tutarında bir değişiklik olmayacak, ancak kiracı Gelir Vergisi Kanunu’nun 96. maddesi uyarınca net tutarı yeni stopaj oranı üzerinden brütleştirecektir. Nitekim Gelir İdaresi Başkanlığı da geçmişte stopaj oranı %22’den %20’ye düşürüldüğünde bu yönde görüş beyan etmiştir.
Bu durumda, kiracı 8.888 TL üzerinden 888 TL stopaj kesintisi yapıp geri kalan 8.000 TL’yi mal sahibine ödeyecektir. Bu durumda mal sahibinin 2020 yılı kira geliri toplamı 114.440 TL (ilk 7 ay 10.000 TL, son 5 ay 8.888 TL) olup kesilen toplam stopaj da 18.400 TL’dir. Mal sahibinin 2020 yılına ilişkin gelir vergisi ise 21.734 TL olmaktadır. Bu durumda kesintiler sonrası kalan 3.334 TL’yi 2021 yılı Mart ve Temmuz ayı sonuna kadar iki taksitte ödeyecektir. Bu durumda, stopaj indiriminden daha ziyade kiracı yararlanmaktadır. Kiracı son 5 ay daha az kira ödediğinden ve stopaj kesintisi yaptığından daha az nakit çıkışı yaşamaktadır. Mal sahibi ise eline net olarak aynı kira geçmesine rağmen daha az gelir vergisi ödese de vergi sonrası toplam net geliri azalmaktadır. Devlet ise bu seçenekte daha az vergi tahsil etmektedir.
Kira bedelinin net veya brüt üzerinden düzenlendiği (veya KDV dahil/hariç olup olmadığı) kira sözleşmesinden tam anlaşılmıyorsa, Yargıtay içtihatları genelde kiracıdan yana tutum sergileyerek kira bedelinin vergiler dahil tutar olduğu görüşündedir.
Yukarıdaki basit örnekten çıkan sonuç şudur: Kira stopajındaki indirim brüt kira üzerinden yapılan sözleşmelerde kiracılara (işletmelere) değil mal sahiplerine yaramaktadır. Net kira üzerinden yapılan sözleşmelerde ise esas faydayı kiracılar sağlamaktadır. Ülkemizdeki kira sözleşmelerinin büyük bir kısmının net kira üzerinden yapıldığı düşünüldüğünde, bu indirimden daha az nakit çıkışı sağlayacak olan kiracı işletmeler fayda görecek, mal sahiplerinin vergi sonrası kira geliri ise azalacaktır. Bu durum, aşağıdaki tablodan daha iyi anlaşılmaktadır.
| %20 Stopaj
(İndirim Yok) |
%10 Stopaj
Brüt Kira |
%10 Stopaj
Net Kira |
|
| Aylık kira – Net |
8.000 |
8.000 / 9.000 |
8.000 |
| Aylık kira – Brüt |
10.000 |
10.000 |
10.000 / 8.888 |
| Yıllık kira geliri |
120.000 |
120.000 |
114.440 |
| Kiracı toplam nakit çıkışı |
120.000 |
120.000 |
114.440 |
| Mal sahibi vergi sonrası geliri |
96.990 |
96.990 |
92.706 |
| Yıl içi stopaj |
24.000 |
19.000 |
18.400 |
| Devletin vergi geliri |
23.010 |
23.010 |
21.734 |
Sözün özü: Şeytan ayrıntıda gizlidir.
