İşletmelerin Binek Otomobil Maliyetlerinin Giderleştirilmesi Ve Amortisman Kâbusu Bitmiyor!

Ertuğrul KILIÇ
SMMM, Bağımsız Denetçi Sorumlu Ortak
ertugrul.64@gmail.com

Amortisman konusu muhasebe ve vergi hukukunun önemli konularından biridir. İşletme sahipleri ve uygulayıcılar tarafından uzun süredir uygulanmaktadır. Ancak vergi kanunlarındaki değişmeler bazen alışıla gelmekte olduğumuz ve bildiğimizi zannettiğimiz konularda yanlış veya eksik uygulamalar yapma ihtimalimizi ortaya çıkarmaktadır.

7194 sayılı kanunla yapılan değişiklikten sonra meslek mensupları tarafından binek otomobillerde amortisman giderlerinin hangi tutar üzerinden ayrılacağı ve giderleştirileceği konusunda tereddütlerin oluştuğu ve uygulama hatalarına düşüldüğü görülmektedir.

Bu makalenin konusu genel amortisman konusunun özeti ve işletmelerin aktifine kayıtlı binek otomobiller ile yeni alınan binek otomobillerin amortismanının ayrılmasını, konu almaktadır.

AMORTİSMAN

İşletmelerde kullanılan sabit değerlerin, ortaya çıkacak değer kayıplarını karşılamak ve söz konusu kayıpları ilgili bulundukları döneme dağıtmak suretiyle işletme varlığını sürdürmeyi amaçlayan bir uygulamadır.

İşletmelerde kullanılan sabit değerler, aşınma, yıpranma gibi faktörler yanında teknik ve ekonomik bakımdan da değer kayıplarına uğrayabilmektedirler. Bu kayıpların tek bir yıl üzerinden değil de yıllar itibariyle dikkate alınarak işletme açısından bir gider gibi değerlendirmeye alınmasıdır.

AMORTİSMANIN KONUSU

İşletmeye dâhil gayrimenkul ve sabit kıymet niteliğindeki maddi kıymetlerle, gayrimadi kıymetlerin değerlerinde zamanla meydana gelen kayıpların sonuç hesaplarıyla ilişkilendirilmesidir. Vergi Usul Kanunu (VUK) 313’ncü maddesinde amortismanın konusu “İşletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunan gayrimenkullerle 269’uncu madde de gereğince gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetlerin, alet edevat, mefruşat, demirbaş ve sinema filmlerinin birinci kısımdaki esaslara göre tespit edilen değerinin, bu Kanun hükümlerine göre yok edilmesi amortisman mevzuunu teşkil eder” şeklinde ifade edilmiştir.

Sözleşme süresi sonunda devlet ve devletçe tensip olunan bir teşekkülle veya belediyeye intikali öngörülen amortismana tabi iktisadi kıymetlerin (sözleşme süresi içerisinde yenilenmesi gerekenler hariç) sermayenin veya özel maliyet bedellerinin itfası hükümlerine göre amortismana tabi tutulurlar.

Değeri 1.400 TL’yi aşmayan peştamallıklar ile işletmede kullanılan ve değeri 1.400 TL’yi aşmayan alet, edevat, mefruşat ve demirbaşlar amortismana tabi tutulmayarak doğrudan doğruya gider yazılabilir. İktisadi ve teknik bakımdan bütünlük arz edenlerde, bu had topluca dikkate alınır.

AMORTİSMAN ŞARTLARI NELERDİR

VUK’a göre iktisadi bir kıymetin amortismana tabi tutulabilmesi için kanunda belirtilen şartları sağlamış olması gerekir. VUK’da belirtilen maddedeki şartları sıralar isek;

1) İşletmede bir yıldan fazla kullanılması

2) Yıpranma, aşınma veya kıymetten düşmeye maruz bulunması

3) Envantere dâhil olması

4) Değeri belli bir tutarı aşmayan alet ve demirbaşların amortismanı

İşletmeye alınan iktisadi kıymetin tutarı ne kadar yüksek olursa olsun, işletmede bir yıldan fazla kullanılacak olması amortismana tabi olmasını gerektirir. İktisadi kıymetin yıpranma veya aşınma dolaysıyla veya başka nedenlerle kıymetten düşmeye maruz kalması gerekir. İşletmede bir yıldan fazla kullanmakla beraber zamanla kıymetini kaybetmeyecek iktisadi kıymetler amortismanın konusuna girmez. İktisadi kıymetin envantere alınmış olması VUK’un 189’ncu maddesinde belirtildiği şekilde kayıtlara alınır.  Değeri ne kadar küçük olursa olsun, kullanım süreleri bir yıldan fazla kullanılacak olan iktisadi kıymetlerin amortismanın konusuna girer. Ancak VUK’a göre dileyen mükelleflerin değeri belirli (2020 yılı için 1.400 TL) tutarı aşmayanların gider yazılabilecekleri de kabul edilmiştir.

Makalenin asıl konusuna ilişkin son zamanlarda uygulamacıların kafasında karışıklığa neden olan, binek otomobillerin ilk iktisap ve aktife kayıtlı olanlarda gider ve amortisman uygulamasına gelirsek;

BİNEK OTOMOBİLİN İLK İKTİSAP GİDERLERİNE VE AMORTİSMANINA GETİRİLEN SINIRLAMALAR

Son zamanlarda uygulamacıların kafasında karışıklığa neden olan binek otomobillerin gider ve amortisman ilişkin uygulamasındaki doğrunun ne olduğuna.  Binek otomobillerin amortisman konusu aslında bilinen bir konu, ancak gider kısıtlamasının tekrardan vergi hukukumuza girmesi ve amortismanı hangi aşamada etkilediğinin, ayrımının ve geçmiş yıllarda iktisadi kıymet olarak kayıtlı binek otomobillerin amortismanından da gider kısıtlamasına gidilip gidilmeyeceği ayrımının anlaşılmamasından kaynaklanmaktadır.

7194 Sayılı “Dijital Hizmet Vergisi İle Bazı Kanunlarda ve 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” 07.12.2019 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girdi. Gelir Vergisi Kanun’unun 40’ncı maddesindeki İndirilecek Giderler başlığı altındaki, 1. md. ile 7. md. ve GVK‘nın 68’nci md.’de değişiklikler yapmaktadır. Bu düzenleme ile işletmelere yeni alınan ve işletmelerin aktifinde kayıtlı bulunan binek otomobillerin çeşitli giderlerine kısıtlamalar getirilmiştir. Öncelikle binek otomobillerde amortisman nasıl uygulanıyor buna bakalım sonra gider konusuna tekrar döneriz.

BİNEK OTOMOBİLLERDE AMORTİSMAN UYGULAMASI

Öncelikle binek otomobilde işletme için bir iktisadi kıymettir. İktisadi bir kıymet olması bakımından amortismanın ayırma şartlarını sağlayan binek otomobillere amortisman ayrılmaktadır.

Binek otomobil amortisman konusu bir yıldan fazla kullanılması şartı gereği, VUK 320’ci maddesinde bir sınırlandırmaya gidilmiştir.  Bu maddeye göre “…işletmelere ait binek otomobillerinin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrılır. Amortisman ayrılmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yılında tamamen yok edilir”  ilk yıl ayrılmayan amortisman nedeni ile amortisman süresi uzatılamaz.

Kanun koyucu bu uygulamada “Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları binek otomobilleri hariç olmak üzere..” ibaresini koyarak, asıl faaliyetleri kiralama ve binek otomobillerin işletilmesi işini yapanları ayırmıştır.

Asıl işi binek otomobillerin kiralama ve işletmesi olmayan ancak işletme aktifinde kayıtlı olan araçların süre bakımından kısıt amortisman tabi tutulmasını düzenlemiştir.

7194 sayılı kanunla işletmelerin aktifinde bulunan veya yeni alınan amortisman ayırma yönetiminde herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Amortisman (asıl amaçları araç kiralama ve işletmesi olmayanlar hariç)  ayırmaya eskisi gibi kısıt amortisman ayırarak, yıl içerisinde aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri tam ay sayılmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman oranı nispetinde ayırabilecektir. Bu süre mevcut tebliğ gereği beş (her yıl için %20 nispetinde, ilk yılı dikkate alarak amortisman ayrılır.) yıldır.

BİNEK OTOMOBİLİ İŞLETME KAYITLARINA ALINIRKEN AMORTİSMANI ETKİYEN SINIRLAMA – İLK İKTİSAPTA GİDER KISITLAMASI

Uygulayıcıların binek otomobillerde 2020 yılı birinci dönem Geçici vergi yapılırken geçmiş yıllar içinde alınmış olan bir binek otomobil içinde amortisman gideri kısıtlaması var mı, konusunda düştükleri tereddüttür. Rahat olun geçmiş yıllarda işletmenin aktifine kayıtlı binek otomobil için hangi amortisman yöntemini seçmişseniz aynı şekilde amortisman ayırmaya devam edilecektir. Bu nedenle işletmenin 2020 yılından önce alınan ve aktifinde kayıtlı binek otomobillerin amortisman ayrıma yöntemini ve ayrılan amortismanın giderleştirilmesini etkilememektedir.

Kanunun yürürlük tarihi 01.01.2020 yılı olarak belirlenmiştir. Bu da yeni alınan binek otomobillerin işletme aktifine hangi maliyet bedeli ile kayıtlara alınacağı ve belirlenen tutarlardan daha fazla bir maliyet bedeli olan binek otomobilin kalan kısmının kanunen kabul edilmeyen gider olarak kayıtlara alınmasını oluşturacağıdır.

Yine burada konusu otomobil kiralama ve işletme olan işletmeleri ayırmak ve bu işletmeler gerçek maliyetleri üzerinden aktifleştirmeye devam edeceklerdir.

01.01.2020 tarihi itibariyle işletmenin yeni alacağı bir binek otomobil için gider olarak dikkate alınabilecek amortismana tabi bedel; özel tüketim vergisi ve katma değer vergisi hariç ilk iktisap bedelinin 160.000 TL’si, söz konusu vergilerin maliyet bedeline eklendiği veya binek otomobilin ikinci el olarak iktisap edildiği hâllerde, amortismana tâbi tutarı 300.000 Türk lirasıdır.

Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların bu amaçla kullandıkları hariç olmak üzere, binek otomobillerin iktisabına ilişkin özel tüketim vergisi ve katma değer vergisi toplamının en fazla 140.000 Türk lirasına kadarlık kısmı gider olarak dikkate alınabilecektir. Belirlenen sınırı aşan tutar ise kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınacaktır.

Anlatılmaya çalışıldığı üzere binek otomobilde kafaları karıştıran amortisman oranı, süresi ve 01.01.2020 tarihinden önce iktisap edilen araçların amortismanlarının giderleştirilmesi değil yeni alınan araçların maliyet bedellerinin kısıtlanmasından kaynaklanmaktadır, bu da amortisman giderlerini etkilemektedir.

01.01.2020 yılından itibaren alınan binek otomobillerin maliyetlerinin kayıt altına alınırken ortaya çıkan amortisman tutarı ve hangi giderin kayıtlara alınacağı bulunmaktadır. Ancak ister başlangıçta gider kısıtlamasına uygun maliyetten muhasebe kayıt yapıp, kalan tutar kanunen kabul edilmeyen gider yazılsın, isterse tamamı kayıtlara alınarak ayrılan amortismanın fazlaya isabet eden kısmı kanunen gider yazılsın sonuçta bir şey fark etmeyecektir.

Örnek;

Binek otomobillerinin kiralanması veya çeşitli şekillerde işletilmesi olanların dışındaki bir işletme,  Özel tüketim vergisi ve KDV si hariç, 270.000 TL’ ye ilk el olarak aldığı bir binek otomobilin kayıtlara alınması ve Amortisman ayrılması aşağıdaki şekilde olacaktır.[1]

Amortisman süresi mevcut kanuna göre 5 yıldır. Bu binek otomobilin 140.000 TL’si, 5 yıl boyunca eşit şekilde ayrılan amortismanı giderleştirilerek kayıtlara alınabilecektir.

Binek taşıt alım kaydı;

Binek Taşıtın Amortismanın ayrılması ve gider yazılması kaydı; İlk yıl için kısıt amortisman dikkate alınmamıştır. Geriye kalan 130.000 TL’lik kısmı kanunen kabul edilmeyen gider olarak yazılacaktır.

SONUÇ

2020 yılı Geçici Vergi döneminde tarafıma da sıkça sorulan sorulardan biri, mevcut işletme kayıtlarında olan binek otomobillerde amortisman ayırırken gider kısıtlaması yapacak mıyız sorusuydu.  7194 Sayılı kanunda yeni alının ve işletmenin iktisap ettiği binek otomobillerine yönelik bir yasal uygulama getirilmiştir. İlk iktisapta envanter kayıtlarına alınırken maliyet bedelleri kısıtlanmıştır. Bu bedeller 2020 yılı için ilk tescil edilecek araçlarda alım bedeli 160.000 TL üst sınır, ikinci el olarak bilinen binek otomobillerde ise bu tutar 300.000 TL olarak belirlenmiştir.

Binek otomobillerin iktisabına ilişkin özel tüketim vergisi ve katma değer vergisi toplamının en fazla 140.000 Türk Lirasına kadarlık kısmı kayıtlara maliyet olarak yazılabilecektir.  Bu tutarların üzerindeki maliyet bedelleri kanunen kabul edilmeyen gider olarak muhasebe kayıtlarına alınacaktır. Amortisman oranları bu maliyetler üzerinden ayrılacak tutar kadarlık kısmı dönem amortisman gideri olarak gelirlerden indirilebilecektir. Esas faaliyet konusu binek otomobillerinin kiralanması ve işletmesi olan işletmeler bu kısıtlamaya tabi olmayacaklardır. Bütün ilk iktisap bedelini maliyet olarak kayıtlarına alabileceklerdir.

DİPNOT

[1]  Özel tüketim vergisi VUK 270’Cİ Md. Göre ilk iktisapta gider veya maliyet olarak yazılabilmektedir, KDV ise doğrudan Binek otomobilin maliyetine eklenecektir. Bu tutar 2020 yılı için 140.000,00 TL’yi geçemeyecektir.

Kaynak: Ertuğrul KILIÇ, SMMM – BAĞIMSIZ DENETÇİ SORUMLU ORTAK Özel İzni ile yayınlanmıştır. Yazının Tüm hakları ve sorumluluğu yazara aittir.
Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. Muhasebenews veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.