Gökhan İNCE
SGK Müfettişi, Bilirkişi
g.ince27@outlook.com
1) GİRİŞ
Özel sektöre ait işyerlerinde çalıştırılan engelli sigortalıların, prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hisselerinin tamamının Hazine ve Maliye Bakanlığınca karşılanması sağlanmıştır. Bu teşvik 01.07.2008 tarihinden itibaren uygulanmaktadır. İşyerlerinin engelli çalıştırma zorunluluğu ve uygulanacak teşvik kapsamı 4857 sayılı iş kanununun 30 uncu maddesinde düzenlenmiştir. Ancak, sigorta primi teşviki uygulamasına yönelik işlemler SGK tarafından yürütülmektedir.
Bu çerçevede, makalemizde engelli işçi çalıştırma zorunluluğuna yönelik detaylar üzerinde durulacak ve SGK prim teşviği uygulamasının kapsamı açıklanacaktır.
2) HANGİ İŞYERLERİ ENGELLİ İŞÇİ ÇALIŞTIRMAK ZORUNDADIR?
İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelli, kamu işyerlerinde ise yüzde dört engelli işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler.
Örnek-1 İstanbul ilinde faaliyet göstermekte olan (B) Limited Şirketinin toplam 100 sigortalı çalıştırdığı varsayıldığında, söz konusu işyeri işvereninin çalıştırmakla yükümlü olduğu engelli sigortalı sayısı 100×3/100=3 olarak hesaplanacaktır.
3) ENGELLİ İŞÇİ ÇALIŞTIRMA ZORUNLULUĞU VE İŞKUR KAYDI
Engel durumuna göre tüm vücut fonksiyon kayıplarının en az %40’ından yoksun olduklarını, yetkili sağlık kuruluşlarından alacakları engelli sağlık kurulu raporu ile belgeleyenler İŞKUR İl Müdürlüklerine veya Hizmet Merkezlerine başvurarak “engelli” statüsünde kayıt yaptırabilir.
Meslekte çalışma gücü kaybı oranı vb. oranlar dikkate alınmamakta olup tüm vücut fonksiyon kaybı oranına bakılmaktadır. Bununla birlikte, engelli sağlık raporunda çalışamaz ifadesi yer alıyorsa kişinin engelli kaydı yapılmamaktadır.
İŞKUR’a kayıt olarak iş arayan engellilere, iş ve meslek danışmalığı hizmetleri verilerek ya mesleki niteliklerini artırmak için kurs veya işbaşı eğitim programlarına yönlendirilmekte ya da durumlarına uygun işlere yerleştirilmeye çalışılmaktadır. Ayrıca, engellilerin kendi işlerini kurmaları da teşvik edilmektedir.
4) AYNI İL SINIRLARI İÇERİSİNDE BİRDEN FAZLA İŞYERİ BULUNMASI DURUMUNDA İŞÇİ SAYISI NASIL HESAPLANIR?
Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin, çalıştırmakla yükümlü olduğu özürlü işçi sayısının tespitinde toplam işçi sayısı dikkate alındığından, kontenjan dahilinde özürlü sigortalı çalıştırılmasının söz konusu olduğu durumlarda özürlü sigortalı hangi işyerinde fiilen çalıştırılıyor ise o işyerinden Kuruma bildirimi yapılacaktır.
Örnek 2: Aynı işverene ait İstanbul ilinde faaliyet gösteren tekstil işyerinde 65, market işyerinde 22 sigortalının çalıştırıldığı varsayıldığında; işverenin özürlü sigortalı çalıştırma yükümlülüğünün tespitinde aynı il sınırları içindeki her iki işyerinde çalıştırılan işçilerin toplamı dikkate alındığından, örnekteki işveren yönünden bu sayı 87 olacaktır.
Toplam çalışan sayısına göre hesaplanan özürlü sigortalılar fiilen hangi işyerinde istihdam ediliyor ise o işyerinden SGK’ya bildirimi yapılacaktır.
5) İŞÇİ SAYISININ HESAPLANMASINDA İŞ SÖZLEŞMESİNİN TÜRÜ ÖNEMLİ MİDİR?
Bu kapsamda çalıştırılacak işçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan işçiler esas alınır. Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülür.
6) İŞYERİNDE ÇALIŞIRKEN ENGELLİ HALE GELEN İŞÇİLER İSTİHDAM EDİLEBİLİR Mİ?
İşyerinin işçisi iken engelli hâle gelenlere öncelik tanınır. İşverenler çalıştırmakla yükümlü oldukları işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığı ile işe almalıdırlar.
7) ENGELLİLER HANGİ İŞLERDE ÇALIŞTIRILAMAZ?
Yer altı ve su altı işlerinde engelli işçi çalıştırılamaz ve işyerlerindeki işçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hesaba katılmaz.
8) ENGEL DURUMU SONRADAN ORTADAN KALKAN İŞÇİLER AYNI İŞYERİNDE TEKRAR İŞE ALINABİLİR Mİ? İŞE BAŞLATILMAZ İSE NE OLUR?
Bir işyerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçiler eski işyerlerinde tekrar işe alınmalarını istedikleri takdirde, işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat öder.
9) ENGELLİ ÇALIŞANLARA YÖNELİK SİGORTA PRİM TEŞVİKLERİNİN KAPSAMI NEDİR?
Özel sektör işverenlerince İş kanunu madde 30 kapsamında çalıştırılmakla birlikte 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa (Yeni 5510 sayılı kanuna) tabi engelli sigortalılar ile 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunun 14 üncü maddesinde belirtilen korumalı işyerlerinde çalıştırılan engelli sigortalıların, 506 sayılı Kanununa(Yeni 5510 sayılı kanuna) göre belirlenen prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı hazinece karşılanır.
5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanuna göre; Fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen birey engelli olarak ifade edilmektedir.
Korumalı işyeri ise, iş gücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel veya ruhsal engellilere mesleki rehabilitasyon sağlamak ve istihdam oluşturmak amacıyla Devlet tarafından teknik ve mali yönden desteklenen ve çalışma ortamı özel olarak düzenlenen işyeri olarak tanımlanmıştır.
10) KONTENJAN FAZLASI ENGELLİ ÇALIŞTIRILABİLİR Mİ? ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ OLMAMASINA RAĞMEN ENGELLİ ÇALIŞTIRILIRSA NE OLUR?
Kontenjan fazlası engelli çalıştıran, yükümlü olmadıkları halde engelli çalıştıran işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir engelli için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı Hazinece karşılanır.
11) İŞSİZLİK SİGORTASI PRİMİ İŞVEREN HİSSESİ PRİM TEŞVİKİ KAPSAMINDA MIDIR?
İşsizlik sigortası primleri hakkında, sigorta primi işveren hissesi teşviki uygulanmamaktadır.
12) ENGELLİ PRİM TEŞVİĞİNDEN YARARLANMANIN ŞARTLARI NELERDİR?
İşveren hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesi için işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmesi ve sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile Hazinece karşılanmayan işveren hissesine ait tutarın ödenmiş olması şarttır.
13) SADECE ENGELLİ İŞÇİLERİN SİGORTA PRİMLERİ Mİ DÜZENLİ ÖDENMELİDİR?
Engelli işçilere ilişkin yasal süresi içinde Kuruma verilmiş olan aylık prim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk etmiş sigorta primlerinin işveren hissesine ait kısmının Hazinece karşılanabilmesi için, aynı aya ilişkin gerek engelli işçiler, gerekse diğer işçilere hakkında düzenlenmiş aylık prim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk etmiş sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden kısmı ile Hazinece karşılanmayan işveren hissesine isabet eden kısmın tamamının ödenmesi gerekmektedir.
14) İŞVEREN SİGORTA PRİMLERİNİ GEÇ ÖDERSE NE OLUR?
Sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden kısmı ile işveren tarafından ödenmesi gereken (Hazinece karşılanmayan) tutarının, yasal süresi içinde ödenmemesi veya eksik ödenmesi halinde, gerek işveren tarafından ödenmesi gereken kısma, gerekse Hazine tarafından karşılanması gereken kısma isabet eden gecikme cezası ve gecikme zammı, işverenden tahsil edilecektir.
15) PRİM TEŞVİĞİ TUTARI GİDER VEYA MALİYET UNSURU OLARAK DİKKATE ALINIR MI?
Hazinece karşılanan prim tutarları gelir ve kurumlar vergisi uygulamalarında gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınmaz.
16) KAMU İDARELERİNDE VEYA BANKA SANDIKLARINA TABİ OLARAK ÇALIŞANLAR BU TEŞVİKTEN FAYDALANABİLİR Mİ?
Engelli işçi sigorta primi teşviki, kamu idareleri hariç 506 sayılı Kanun kapsamındaki sigortalılara ilişkin matrah ve oranlar üzerinden olmak üzere, 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamındaki sandıkların(Banka sandıkları) statülerine tabi personeli için de uygulanır.
17) DİĞER İSTİHDAM TEŞVİKLERİNDEN YARARLANAN İŞVERENLER AYNI ZAMANDA ENGELLİ İSTİHDAMI TEŞVİKİNDEN DE YARARLANABİLİR Mİ?
Öncelikle prim oranlarını hatırlayacak olursak, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının % 20’sidir. Bunun % 9’u sigortalı hissesi, % 11’i işveren hissesidir. Kısa vadeli sigorta kolları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının %2’sidir. Bu primin tamamını işveren öder. Genel sağlık sigortası primi, kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına tâbi olanlar için 5510 sayılı kanunun 82’nci maddesinin birinci fıkrasına göre hesaplanan prime esas kazancın % 12,5’idir. Bu primin % 5’i sigortalı, % 7,5’i ise işveren hissesidir. Prim oranları dikkate alındığında işveren hissesinin toplamı %20,5 yapmaktadır.
Diğer teşvik Kanunlarına istinaden sigorta primi işveren hissesi teşviki uygulamasından yararlanmakta olan işverenlerin, teşvik kapsamına giren engelli sigortalılarından dolayı aynı dönem için ve mükerrer olarak 4857 sayılı Kanunun 30’uncu maddesinde öngörülen teşvikten yararlanması mümkün bulunmamaktadır. Yani bir işçi için aynı anda birden fazla teşvikten yararlanılamamaktadır.
Bu durumun tek istisnası 5510 sayılı kanunla gelen 5 puanlık indirimdir. Bu indirime göre malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinden, işveren hissesinin beş puanlık kısmına isabet eden tutar Hazinece karşılanır. 5 puanlık teşvik hesaplaması prime esas kazanç üst sınırına kadar uygulanabilmektedir. Ancak, engelli işçi sigorta prim teşviki prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanmaktadır. Bu durumda Engelli çalışan hem 5510 sayılı kanunda yer alan beş puanlık indirimden yararlanacak, hem de 5 puanlık teşvik uygulandıktan sonra arta kalan %15,5 oranındaki işveren hissesi için prime esas kazanç alt sınırı yani asgari ücret üzerinden engelli sigorta primi teşvikinden faydalanacaktır.
18) EMEKLİ OLDUĞU HALDE ÇALIŞAN ENGELLİLER SİGORTA PRİM TEŞVİKİNDEN FAYDALANABİLİR Mİ?
Sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışanlar(EMEKLİLER), topluluk sigortasına tabi olanlar, yurt dışında çalışan sigortalılar, aday çırak, çırak ve öğrenciler bu teşvikten faydalanamamaktadır.
19) ENGELLİ ÇALIŞTIRMA ZORUNLULUĞUNUN TAKİBİ VE DENETİMİ NASIL YAPILMAKTADIR?
4857 sayılı İş Kanunu’nun 30 uncu maddesi gereğince istihdamı zorunlu engelli kontenjanlarının takibi aylık olarak düzenli biçimde Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerince yapılmaktadır. Engelli kontenjan açığı bulunan işverenlerle iletişime geçilerek alınan engelli işgücü talepleri İŞKUR internet sayfasında yayımlanmakta ve açık kalan kontenjanların kapatılmasına gayret gösterilmektedir.
20) ENGELLİ ÇALIŞTIRMA KURALINA UYMAMA DURUMUNDA UYGULANACAK İDARİ PARA CEZASI TUTARI NE KADARDIR? İDARİ PARA CEZALARI HANGİ AMAÇLA KULLANILIR?
Kanun hükmü gereğince, işverenlerin engelli işçileri meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlü olmaları nedeniyle, işverenin talebine şartları tutarak başvuru yapan ve görüşmeye gelen engellileri işverenin uygun bulmayarak işe almaması veya engelli kontenjan açığı için talep vermeyerek yükümlülüğünü yerine getirmemesi durumunda ise işverene 4857 sayılı İş Kanununun 101 inci maddesine istinaden çalıştırmadığı her engelli ve çalıştırmadığı her ay için Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerince 3.985 TL tutarında idari para cezası uygulanmaktadır. Engelli çalıştırma yükümlülüğünü yerine getirmeyen Kamu kuruluşları için de idari para cezası uygulanmaktadır.
Engelli çalıştırma zorunluluğuna aykırılık hallerinde, 4857 sayılı kanunun 101 inci maddesi uyarınca işverenin engelli işçi çalıştırma yükümlülüğü olduğu halde çalıştırmadığı her engelli işçi ve çalıştırılmayan her ay için İşverenlerden tahsil edilecek cezalar, engellilerin kendi işini kurmaları, engellinin iş bulmasını sağlayacak destek teknolojileri, engellinin işe yerleştirilmesi, işe ve işyerine uyumunun sağlanması ve bu gibi projelerde kullanılmaktadır.
21) 2020 YILI İÇİN ENGELLİ SİGORTALI İSTİHDAMINA YÖNELİK SİGORTA PRİMİ TEŞVİKİ HESAPLAMASI
Örnek 3- (İstanbul) Ltd. Şti.’nin çalıştırdığı toplam sigortalı sayısının 100 ve bu sigortalılardan 3’ünün özürlü olduğu ve her bir özürlü sigortalıdan dolayı Kuruma bildirilen PEK tutarının 2.943 TL olduğu varsayıldığında,
Engelli çalışanlarının her biri için ödenecek sigorta primi tutarı aşağıdaki gibidir:
|
PEK(Prime Esas Kazanç) ALT SINIRINDAN HESAPLAMA (2.943₺) |
||
| Teşviksiz Tutar | Teşvik Tutarı | Teşvik Sonrası Ödenecek Tutar |
|
2.943₺ x %37,50 |
2.943₺ x %5(5510-5 puanlık indirim) + %2.943₺ x 15,5(4857-Engelli prim teşviki) |
2.943₺ x %17 |
|
1.103,63₺ |
603,32₺ |
500,31₺ |
Örnek 4- (Ankara) Ltd. Şti’nin çalıştırdığı toplam sigortalı sayısının 100 ve bu sigortalılardan 3’ünün özürlü olduğu ve her bir özürlü sigortalıdan dolayı Kuruma bildirilen PEK tutarının 22.072,50₺ olduğu varsayıldığında,
Engelli çalışanlarının her biri için ödenecek sigorta primi tutarı aşağıdaki gibidir:
|
PEK(Prime Esas Kazanç) ÜST SINIRINDAN HESAPLAMA(2.943₺x7,5=22.072,50₺) |
||
|
Teşviksiz Tutar |
Teşvik Tutarı | Teşvik Sonrası Tutar |
|
22.072,50₺ x %37,50 |
22.072,50₺ x %5(5510-5 puanlık indirim) + 2.943₺ x %15,5(4857-engelli indirimi) |
(22.072,50₺ x%37,5) – (22.072,50₺ x %5 + 2.943₺ x %15,5) |
| 8.277,19₺ | 1.559,80₺ |
6.717,39₺ |
22) SONUÇ
Engelli vatandaşlarımızın istihdam edilmesi hem engelli vatandaşlarımızın sosyal hayattan kopmaması için hem de işverenlerimiz için önemlidir. 4857 sayılı iş kanununda yer alan ve 2008 yılından beri uygulanan engelli sigortalı istihdamına yönelik sigorta primi teşviki süresiz olarak uygulanmaktadır. Bu çerçeve de işverenler engelli çalışan işçileri için bu teşvikten yararlanabilirler.
İstihdam teşvikleri, kayıtlı istihdamın artmasını, işsizliğin azalmasını, işverenlerin maliyetlerinin azaltılmasını ve işgücü piyasasının kontrol altında tutulmasını sağlamaktadır. COVİD-19 sebebiyle doğrudan etkilenen çalışma hayatı ve ülke ekonomisini canlandırma adına istihdam kalkanı paketiyle birlikte yeni teşvik, indirim ve desteklerin uygulamaya girmesi beklenmektedir.
17/06/2020
KAYNAKLAR
5510 Sayılı kanun
4857 Sayılı kanun
5378 Sayılı kanun
2008/77 Sayılı SGK Genelgesi
https://www.iskur.gov.tr/isveren/engelli-istihdami/
Kaynak: Gökhan İNCE, SGK Müfettişi, Bilirkişi – İçerik, Yazarın özel izni ile yayınlanmıştır. Yazının tüm hak ve sorumluluğu yazara aittir.
Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. Muhasebenews veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
