Enflasyon muhasebesi uygulamaları, 2023 yılı itibarıyla yeniden gündeme gelirken, işletmelerin en çok karşılaştığı konulardan biri de düzeltmeye esas tarih meselesi. Özellikle birden fazla bölünme veya devir işlemi geçirmiş olan varlıklar için hangi tarihin esas alınacağı konusunda tereddütler yaşanabiliyor.
Bu yazımızda, İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 13 Mayıs 2024 tarihli özelgesine konu olan gayrimenkuller üzerinden, enflasyon düzeltmesinde hangi tarihin dikkate alınması gerektiğini açıklıyoruz.
Olayın Özeti
Bir şirketin aktifinde yer alan dört adet arsa vasıflı gayrimenkul, sırasıyla şu işlemlerden geçmiş:
- 01.12.2018 tarihinde bir şirketin (A.Ş.) aktifine alınmış.
- 17.02.2021 tarihinde kısmi bölünme yoluyla başka bir A.Ş.’ye sermaye olarak devredilmiş.
- 08.08.2023 tarihinde ikinci bir kısmi bölünmeyle üçüncü bir şirkete, yani şu anki mükellefe sermaye olarak aktarılmış.
Bu durumda sorulan soru şu: Enflasyon düzeltmesinde bu gayrimenkuller için dikkate alınacak iktisap tarihi hangisidir?
Yasal Çerçeve: Düzeltmeye Esas Tarih Neye Göre Belirlenir?
Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298. maddesi ve 555 Sıra No’lu Genel Tebliğ’e göre, parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesine tabi tutulabilmesi için bunların:
- İşletmeye ait olduğunun,
- Hangi tarihte envantere alındığının,
- Hangi bedelle kaydedildiğinin belgelenmesi gerekir.
Bu doğrultuda, düzeltmeye esas tarih, her zaman son bölünme veya devir tarihi değildir.
Genel Tebliğ’e göre:
Kısmî bölünme, tam bölünme veya nev’i değişikliği gibi işlemler sonucu devralınan kıymetlerde düzeltmeye esas tarih, ilgili kıymetin ilk olarak envantere alındığı tarihtir. Bu, devralan şirket değil; devreden şirketin envantere kayıt tarihidir.
Uygulamada Ne Yapılmalı?
Söz konusu gayrimenkuller ilk kez 01.12.2018 tarihinde A.Ş. tarafından envantere alınmıştır. Bu nedenle, her ne kadar kıymetler 2023 yılında son bölünme ile mükellefinize devredilmiş olsa da, enflasyon düzeltmesinde esas alınması gereken tarih 01.12.2018 olacaktır.
Bu uygulama, hem enflasyon farklarının doğru hesaplanması hem de geçmiş yılların satın alma gücüyle bugünkü değerler arasında adil bir ilişki kurulabilmesi için gereklidir.
Sonuç
Gayrimenkul gibi parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesi yapılırken, kıymetin size ne zaman geçtiği değil, bu varlığın ilk hangi tarihte envantere alındığı dikkate alınmalıdır. Bu nedenle, karmaşık şirket yapılarında ve bölünmeler sonrası devralınan kıymetlerde dikkatli bir analiz yapılmalı, düzeltmeye esas tarih doğru belirlenmelidir.
Bu tür işlemleri yapmadan önce, özellikle muhasebe ve vergi mevzuatına hâkim mali müşavirden görüş almak işletmeler için büyük önem taşır. Yanlış uygulamalar, beklenmeyen vergi yükleri doğurabilir.
ÖRNEK ÖZELGE
| T.C. GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı Gelir Tanunları Usul Grup Müdürlüğü |
| Sayı | : | E-11395140-105[VUK-3-2791]-617096 | 13.05.2024 | |
| Konu | : | Düzeltmeye Esas Tarih Hakkında | ||
İlgide kayıtlı özelge talep formunuzun incelenmesinden; şirketinizin aktifinde bulunan dört adet arsa vasıflı gayrimenkul bulunduğu, bu gayrimenkullerin 1/12/2018 tarihinde … A.Ş.’nin aktifine girdiği, söz konusu gayrimenkullerin … A.Ş.’den 17/2/2021 tarihinde kısmi bölünme işlemi sonrası yeni kurulan … A.Ş. şirketine sermaye olarak koyulduğu, daha sonra söz konusu gayrimenkullerin … A.Ş. şirketinden 8/8/2023 tarihinde şirketinize kısmı bölünme sonucunda sermaye olarak koyulduğu, bu durumda gayrimenkullerin enflasyon düzeltmesi değerlemesi yapılırken iktisap tarihinin … A.Ş.’nin aktifine giriş tarihinin mi, yoksa … A.Ş.’nin aktifine giriş tarihinin mi dikkate alınacağı konusunda Başkanlığımız görüşünün talep edildiği anlaşılmaktadır.
213 sayılı Vergi Usul Kanununun;
– 174 üncü maddesinde, “Defterler hesap dönemi itibariyle tutulur. Kayıtlar her hesap dönemi sonunda kapatılır ve ertesi dönem başında yeniden açılır.
Hesap dönemi normal olarak takvim yılıdır.
Şu kadar ki, takvim yılı dönemi faaliyet ve muamelelerinin mahiyetine uygun bulunmıyanlar için, bunların müracaatı üzerine Maliye Bakanlığı 12 şer aylık özel hesap dönemleri belli edebilir.
Yeniden işe başlama veya işi bırakma hallerinde, hesap dönemi içinde bir yıldan eksik olan faaliyet süresi, hesap dönemi sayılır.
…”,
– Mükerrer 298 inci maddesinde, “A) Malî tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetler aşağıdaki hükümlere göre enflasyon düzeltmesine tâbi tutulur.
1. Kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100’den ve içinde bulunulan hesap döneminde % 10’dan fazla olması halinde malî tablolarını enflasyon düzeltmesine tâbi tutarlar. Enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde sona erer.
…
– Geçici 33 üncü maddesinde, “Geçici vergi dönemleri de dahil olmak üzere (…) ve 2022 hesap dönemleri (kendilerine özel hesap dönemi tayin edilenlerde 2022 ve 2023 yılında biten hesap dönemleri itibarıyla) ile 2023 hesap dönemi geçici vergi dönemlerinde mükerrer 298 inci madde kapsamındaki enflasyon düzeltmesine ilişkin şartların oluşup oluşmadığına bakılmaksızın mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz.
Mükerrer 298 inci maddenin (Ç) fıkrası uygulaması açısından, birinci fıkrada enflasyon düzeltmesi yapılmayacağı belirtilen dönemler enflasyon düzeltmesi şartlarının gerçekleşmediği dönem olarak değerlendirilir.
31/12/2023 tarihli mali tablolar, enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Yapılan enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kâr/zarar farkı geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmaz, geçmiş yıl zararı zarar olarak kabul edilmez.
…
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilidir.”
hükümleri yer almaktadır.
Diğer taraftan, 30/12/2023 tarih ve 32415 (2. Mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 555 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile 2023 hesap dönemi ve düzeltme şartlarının gerçekleşmesine/varlığına bağlı olarak (geçici vergi dönemleri dâhil) izleyen hesap dönemlerine ilişkin olarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak mali tabloların ve 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrası ile geçici 33 üncü maddesine göre yapılacak düzeltme işlemlerinin usul ve esasları belirlenmiştir.
Mezkur Tebliğin;
– “Enflasyon düzeltmesinin mahiyeti” başlıklı 4 üncü Maddesinde, “(1) Genel anlamda enflasyon düzeltmesi, paranın satın alma gücündeki değişmeler nedeniyle gerçek durumu ifade edemeyen mali tabloların, gerçek durumu ifade eder hale gelmelerini sağlamak üzere düzeltme işlemine tabi tutulmasıdır.
213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasında enflasyon düzeltmesi, ‘mali tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanması’ şeklinde tanımlanmıştır. Buna göre enflasyon düzeltmesi, mali tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetlerin Türk Lirası değerlerinin, tablonun ait olduğu tarihteki değerine yükseltilmesinden ibaret bir işlemdir.
…”,
– “Düzeltme sırasında göz önünde bulundurulacak temel ilkeler” başlıklı 5 inci maddesinin 1 inci fıkrasında, ” d) İktisadi işletmeye dâhil olup düzeltme işlemine konu olan parasal olmayan kıymetlerin, işletme ile aidiyeti, düzeltmeye esas tarih ve bedellerinin tevsiki zorunludur.“,
– “Uygulanacak düzeltme katsayıları” başlıklı 17 nci maddesinin 4 üncü fıkrasında,“31/12/2023 tarihinden öncesine rastlayan (5520 sayılı Kanunun 19 uncu maddesi ile 193 sayılı Kanunun 81 inci maddesinde belirtilen ve mukayyet değerleriyle yapılan) devir, nev’i değişikliği ile tam ve kısmi bölünme işlemleri nedeniyle işletme aktifinde yer alan iktisadi kıymetlerin düzeltmeye esas tarihi olarak devir tarihi değil söz konusu kıymetlerin devir alınan, nev’i değişen veya bölünen işletmenin envanterine alındığı; birleşmede ise birleşilen kurumun kayıtlarına intikal ettiği (Tebliğin bu maddesinde ayrıntıları gösterilen) tarih düzeltmeye esas tarih olarak dikkate alınacaktır.”
açıklamalarına yer verilmiştir.
Yukarıda yer verilen açıklamalara göre; kısmi bölünme işlemi nedeniyle işletmelerin aktifinde yer alan iktisadi kıymetlerin düzeltmeye esas tarihi olarak kısmi bölünme tarihi değil, devir alınan veya bölünen kurumdaki envanterine alındığı tarih, düzeltmeye esas tarih olarak alınacaktır.
Buna göre şirketinizce 31/12/2023 tarihi itibariyle yapılacak enflasyon düzeltmesinde, söz konusu gayrimenkuller için düzeltmeye esas tarih olarak … A.Ş.’nin bahsi geçen gayrimenkulleri envantere aldığı tarihin dikkate alınması gerekmektedir.
…
ÖNERİLEN VİDEO İÇERİK
Kaynak: GİB Özelge Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. Muhasebenews veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
