Osmanlı Devleti Döneminde Sultan Abdülmecit tarafından 1840 yılında dolaşıma çıkarılan ve “Para Yerine Geçen Kağıt” anlamına gelen “Kaime-i Nakdiye-i Mutebere”ler, “banknot” olmaktan ziyade, “faizli borçlanma senedi” veya “hazine bonosu” niteliğindedir. İlk dönemlerde kaimeler elle yapılmakta ve her birine resmî mühür basılmaktadır. Ancak taklidi kolay yapıldığı için kağıt paraya olan güvenin azalması nedeniyle kaimeler 1842 yılından itibaren matbaada basılmaya başlanmıştır. 1863 yılında ise Osmanlı Devleti, kağıt para ihracı imtiyazını 30 yıl süre ile İngiliz ve Fransız ortak sermayesi ile kurulan Osmanlı Bankasına bırakmıştır. Ancak, Birinci Dünya Savaşı sırasında Hükûmetin avans ve banknot basma isteğini Osmanlı Bankasının geri çevirmesi üzerine, Osmanlı Devleti 1915 yılından itibaren, hazinesindeki altın ve Alman Hazine bonolarını karşılık göstererek “Evrak-ı Nakdiye” adı altında farklı bir banknot çıkarmıştır. Bu banknotlar, Cumhuriyet’in ilk yıllarında para bastırılamadığından, 1927 yılı sonuna kadar tedavülde kalmıştır.
Bir ülkenin parası o ülkenin egemenlik ve bağımsızlığının sembolüdür. Bu çerçevede, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından 30 Aralık 1925 tarihinde çıkarılan bir kanunla Cumhuriyet’in ilk banknotlarının basılmasına karar verilmiştir. Bu kanunla, Birinci Emisyon Grubu* banknotlar 5 Aralık 1927 tarihinde dolaşıma çıkarılmıştır. Harf Devrimi’nden önce bastırılan bu banknotların ana metinleri eski yazı Türkçe, kupür değerleri ise Fransızca olarak yazılmıştır.
3 Ekim 1931 tarihinde ise Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) faaliyete geçmiş ve banknot basma yetkisine tek elden sahip duruma getirilerek banknot ihracı imtiyazı 30 yıl süreyle TCMB’ye verilmiştir. Daha sonra bu imtiyaz süresi 1999 yılına kadar uzatılmış, 1994 yılında TCMB Kanunu’nda yapılan değişiklikle de süre sınırlaması tamamen kaldırılmıştır.
TCMB’nin kurulmasıyla Harf Devrimi’nden önce basılan eski yazılı banknotlar, Latin harfleri ile basılmış yeni banknotlarla değiştirilmiştir. TCMB tarafından dolaşıma çıkarılan ilk banknot 5 Türk liralık banknottur. Bu banknotu da içeren İkinci Emisyon Grubu banknotlar, 1937 – 1944 yılları arasında tedavülde kalmıştır.
1930’lu yılların sonlarında TCMB bünyesinde Banknot Matbaası kurulması çalışmalarına başlanmış, ancak İkinci Dünya Savaşı’nın başlaması ile bu çalışmalara devam edilememiştir. 1951 yılında yeniden başlatılan çalışmalar sonucunda Banknot Matbaası kurularak bu döneme kadar Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Almanya’da bastırılan banknotların, artık ülkemizde basılmasına başlanmıştır. Banknot Matbaası’nda basılan ilk banknot olan Beşinci Emisyon Grubu Üçüncü Tertip 100 Türk liralık banknot 1958 yılında dolaşıma çıkarılmıştır. Bu emisyon grubu içinde, halk arasında “Mor Binlik” olarak da anılan banknot da yer almıştır.
Cumhuriyet’in kuruluşundan günümüze kadar dokuz emisyon grubunda 24 farklı değerde banknot dolaşıma çıkarılmıştır. İlk altı emisyon grubundaki banknotların tamamı ile Yedinci Emisyon Grubu’ndaki banknotların bir kısmı değişik tarihlerde dolaşımdan kaldırılmış ve on yıllık zaman aşımı sürelerinin sonunda değerlerini yitirmiştir.
Ülkemizde 1970’lerde başlayan yüksek enflasyon, bazı ekonomik değerlerin milyarlarla, trilyonlarla ve hatta katrilyonlarla ifade edilmesine neden olmuştur. Bu süreçte ekonominin nakit ihtiyacı ise 1981 yılından bu yana ortalama her iki yılda bir defa tedavüle çıkarılan üst değerde yeni banknotlarla karşılanmıştır. Bunun sonucunda gelinen noktada, dünyanın en büyük kupürlü banknotunun ülkemizde kullanılmakta olması paramızın itibarını olumsuz yönde etkilemiştir.
Bu doğrultuda enflasyonla mücadeledeki kararlılığı vurgulamak, Türk lirasının itibarını yükseltmek ve yüksek kupürlü paranın hayatın birçok alanında neden olduğu sorunları ortadan kaldırmak amacıyla gerçekleştirilen para reformunun ilk aşaması kapsamında Türk lirasından altı sıfır atılmış ve 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren Yeni Türk lirası banknotlardan oluşan Sekizinci Emisyon Grubu banknotlar dolaşıma verilmiştir.
1 Ocak 2009 tarihinde ise para reformunun ikinci ve nihai aşamasına geçilmiş ve para birimine geçici bir süre için ve karışıklıkları önlemek amacıyla eklenen “Yeni” ibaresi kaldırılarak Dokuzuncu Emisyon Grubu banknotlar dolaşıma çıkarılmıştır.
Kaynak: T.C.M.B.
Yasal Uyarı: Bu yazıdaki bilgiler sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen bilgilerden yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. Muhasebenews veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgilerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
