Bir yerden diğer yere karadan, denizden veya havadan, insan, hayvan veya eşya taşıyan motorlu veya motorsuz araçlar ile çekme, kazma, kaldırma, yükleme gibi işleri yapan müteharrik makinalar (dozer, grayder, ekskavatör, loder, traktör, vinç gibi) ve ilaçlama işi yapan araçlarda (ilaçlama uçakları) sigortalı çalıştırıldığı takdirde, bunlar birer işyeri sayılmaktadır.
1- Kara taşıtlarında tescil işlemi
Kara taşıt işyerlerinde sigortalıları hizmet akdiyle çalıştıran kişiler işveren olarak nitelendirilecektir. Araçların hukuken maliki durumunda olan kimseler bu işyerlerinde 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında belirtilen sigortalı tarifine uygun kişileri çalıştırmadıkça, kanunen işveren sayılmayacaklar ve işyeri dosyası tescil ettirmeyeceklerdir. Araçları sahibinden kiralayan veya sair şekilde fiilen elinde bulunduran kişi bunları sigortalı çalıştırmak suretiyle işletiyorsa işveren sayılacak ve bu kişi tarafından işyeri bildirgesi verilerek ilgili taşıt işyeri olarak tescil edilecektir.
Diğer yandan uygulamada, taksi, minibüs, kamyon, otobüs gibi araçların sahipleri tarafından mülkiyeti muhafaza kaydıyla, plakanın kiralanması gibi yollarla başkalarının kullanımına bırakıldığı durumlar söz konusu olabilecek olup bu durumlarda sahibinden mülkiyeti muhafaza kaydıyla kiralayan ve kendi namına işleten kişi;
Aracı bizzat kullanıyor ve yanında başka bir kimseyi çalıştırmıyorsa ortada 5510 sayılı Kanunun hükmüne uygun nitelikte bir işyeri bahis konusu olamayacağından, ne maliki ne de kendisi işveren sayılamayacak ve işyeri dosyası tescil edilmeyecektir.
Aracı bizzat kullansın ya da kullanmasın her iki halde de yanında hizmet akdine dayanarak başkalarını çalıştırıyorsa, mülkiyetine sahip olan kişi değil, mülkiyeti muhafaza kaydıyla aracı kiralayan kişi doğrudan doğruya kendisi işveren olacak ve işyeri dosyası bu kişi adına tescil edilecektir.
2- Deniz taşıtlarında tescil işlemi
Gerek Ticaret Kanununa, gerekse Deniz İş Kanununa göre deniz ve göllerde yolcu ve yük nakleden, kurtarma, arama, sondaj, söndürme, temizleme gibi işleri yapan ve genel olarak tekne denilen (gemi, yat, motor, römorkör, vinç, mavna, şat, kayık gibi) işyerlerinde iş akdine (hizmet akdine) dayanılarak çalıştırılan kişiler gemi adamı ismini almaktadır.
Ticaret Kanunu hükümlerine göre gemisini deniz ticaretinde kullanan gemi sahibine donatan, gemiyi sevk ve idare eden kişiye kaptan denilmektedir.
5510 sayılı Kanun karşısında, sahibi bulunduğu gemide hizmet akdiyle gemi adamı (yani sigortalı) çalıştıran donatan işveren sayılacak, donatan gemisini, işletilmek üzere başkasına kiralamışsa gemiyi işleten kişi işveren olacaktır.
Öte yandan 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun 946 ncı maddesinde;
“ Bir geminin bağlama limanı o gemiye ait seferlerin yönetildiği yerdir.” 955 nci maddesinde ise;
“ Gemi, bağlama limanının tabi olduğu sicil müdürlüğünce tescil olunur.
Bir geminin seferleri yabancı bir limandan veya bir kara kentinden yahut bizzat gemiden yönetildiği takdirde, malik, gemisini dilediği yer siciline tescil ettirebilir.
Malikin, Türkiye’de yerleşim yeri veya ticari işletmesi yoksa, bu Kanunda yazılı hakları kullanmak ve görevleri yerine getirmek üzere, sicil müdürlüğüne o bölgede oturan bir temsilci göstermesi gereklidir.”
Hükümleri yer almaktadır.
Bu doğrultuda gemi, yat, motor, römorkör, vinç, mavna, şat, kayık gibi deniz taşıtlarına ilişkin tescil işlemine ilişkin olarak işyeri bildirgesi öncelikli olarak deniz taşıtının bağlama limanının tabi olduğu sicil müdürlüğünün bulunduğu yer sosyal güvenlik il müdürlüğü/sosyal güvenlik merkezine, geminin seferleri yabancı bir limandan veya bir kara kentinden yahut bizzat gemiden yönetildiği takdirde ise işverenin gemisini tescil ettirdiği sicil müdürlüğünün bulunduğu yer sosyal güvenlik il müdürlüğü/sosyal güvenlik merkezine gönderilecektir.
3-Yabancı bandıralı gemilerde işyeri tescili
5510 sayılı Kanunun 11 nci maddesinin ikinci fıkrasında;
‘İşveren, örneği Kurumca hazırlanacak işyeri bildirgesini en geç sigortalı çalıştırmaya başladığı tarihte, Kuruma vermekle yükümlüdür. Şirket kuruluşu aşamasında, çalıştıracağı sigortalı sayısını ve bunların işe başlama tarihini, ticaret sicili memurluklarına bildiren işverenlerin, bu bildirimleri Kuruma yapılmış sayılır. Ticaret sicili memurlukları, kendilerine yapılan bu bildirimi en geç on gün içinde Kuruma bildirmek zorundadır.’
Hükmü yer almaktadır.
Bu bağlamda, bir gemi adına işyeri dosyası tescil edilebilmesi için işverenin o gemi de 5510 sayılı kanuna tabi sigortalı çalıştırması ve işyeri bildirgesini en geç sigortalı çalıştırmaya başladığı tarihte kuruma vermesi gerekmektedir.
Öte yandan maliki yabancı olan ve ülkemiz arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olan bir ülkenin bayrağını taşıyan gemide, Türk vatandaşı olarak çalışan gemi adamları hakkında ve işyeri dosyasının tescilinde de ilgili sözleşme hükümlerine göre işlem yapılacaktır.
Maliki yabancı olan, yabancı bir ülkenin bayrağını taşıyan ve ülkemiz ile arasında bir sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan gemide, Türk gemi adamlarının çalışması halinde;
a) Türk vatandaşları veya Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına göre kurulmuş tüzel kişiliklerce yabancı bayraklı bir geminin gemi adamları ile birlikte kiralanması halinde, bu gemide çalışan Türk personel 5510 sayılı kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi kapsamında sigortalı sayılacak,
b) Geminin maliki yabancı bir firma olduğu halde, Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına göre kurulmuş bir firmanın gemi adamları ile birlikte bu gemiyi kiralaması durumunda, söz konusu gemi Türk Ticaret Kanununun 941 inci madde çerçevesinde Türk bayrağı altında tescil edilmiş ise bu gemide çalışan gemi adamları 5510 sayılı kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılacak, ve işyeri dosyası 6.2- Deniz taşıtlarında tescil işlemi başlıklı bölümde belirtildiği şekilde tescil edilecektir.
4- Aynı işkolunda bulunan birden çok kara veya deniz yahut hava ulaştırma araçlarının tescil işlemi
Aynı işverene ait olup, aynı işkolunda bulunan birden çok kara veya deniz yahut hava ulaştırma araçları için tek işyeri dosyası tescil edilecektir. Aynı işkolunda birden fazla nakil aracı bulunan işverence nakil araçlarının kayıtlı olduğu ilgili idareyi gösterir belge ibraz edilerek tek işyeri bildirgesi düzenlenecek ve işyeri, idarenin bulunduğu bölgeyi içine alan Kurum ünitesince tescil edilecektir.
İstanbul ilinde bulunan deniz ulaşım araçları için dosya tescil işlemi Beyoğlu Sosyal Güvenlik Merkez Müdürlüğünce yapılacaktır.
Kaynak: SGK İşyeri İşlemleri Genelgesi 2020-20 18.06.2020
Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. Muhasebenews veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
