Tüccarların dahil olduğu sınıflar

Tüccarlar, defter tutma bakımından iki sınıfa ayrılır:

● 1 inci sınıf tüccarlar, bilânço esasına göre,

● 2 nci sınıf tüccarlar, işletme hesabı esasına göre, defter tutarlar.

Statü gereğince birinci sınıf tüccar sayılanlar; ticaret şirketleri ile kurumlar vergisine tabi olan diğer tüzel kişilerdir.

Kurumlar vergisine tabi olan diğer tüzel kişilerden işlerinin icabı bilanço esasına göre defter tutmalarına imkân veya lüzum görülmeyenlerin, işletme hesabına göre defter tutmalarına Hazine ve Maliye Bakanlığınca müsaade edilir.

Statüsü gereğince birinci sınıf tüccar sayılanlar dışında, yıllık alım- satım veya hâsılat tutarları belli hadleri aşanlar da birinci sınıf tüccar sayılır. Statüsü gereğince birinci sınıf tüccar sayılanlar dışındaki mükelleflerce, bu hadler aşılmamakla birlikte, ihtiyari olarak bilanço

Yeni işe başlayan tüccarlar, yıllık iş hacimlerine göre sınıflandırılıncaya kadar, ikinci sınıf tüccarlar gibi hareket edebilirler.

345 Sıra No.lu VUK Genel Tebliğine göre serbest bölgelerde ticari faaliyette bulunan bütün gerçek ve tüzel kişilerin herhangi bir hadde bağlı kalmaksızın bilanço esasına göre defter tutmaları gerekir.

Sınıf değiştirme

İş hacmi bakımından I inci sınıfa dahil olan tüccarlar aşağıdaki şartların tahakkukunu takip eden hesap döneminden başlayarak, II nci sınıfa geçebilirler.

• Bir hesap döneminin iş hacmi Vergi Usul Kanununun 177 nci maddesinde yazılı (ilgili dönemde geçerli) hadlerden %20’yi aşan bir nispette düşük olursa veya;
• Arka arkaya üç dönemin iş hacmi Vergi Usul Kanununun 177 nci maddesinde yazılı (ilgili dönemde geçerli) hadlere nazaran %20’ye kadar bir düşüklük gösterirse.İş hacmi bakımından II nci sınıfa dahil olan tüccarların durumları aşağıda yazılı şartlara uyduğu takdirde bunlar bu şartların tahakkukunu takip eden hesap döneminden başlayarak I inci sınıfa geçerler.

  Bir hesap döneminin iş hacmi Vergi Usul Kanununun 177 nci maddesinde yazılı (ilgili dönemde geçerli) hadlerden %20’yi aşan bir nispette fazla olursa veya;

• Arka arkaya iki dönemin iş hacmi Vergi Usul Kanununun 177 nci maddesinde yazılı (ilgili dönemde geçerli) hadlere nazaran %20’ye kadar bir fazlalık gösterirse.

İş hacmi bakımından tüccar sınıfı belirlenenlerin, Vergi Usul Kanununun 179 ve 180 inci maddelerinde öngörülen şartların sağlanmasına bağlı olarak, işletme hesabından bilanço esasına, bilanço esasından işletme esasına geçişleri mümkündür.

Bilanço esasında tutulacak defterler

Vergi Usul Kanununa göre mükelleflerin bilânço esasında;

● Yevmiye defteri,
● Defteri kebir (Büyük defter), ● Envanter defteri,

tutmaları zorunludur.

İşletme hesabı esasında tutulacak defter

İkinci sınıf tüccarlar; işletme hesabı esasında, işletme hesabı defteri tutarlar.

İşletme hesabı esasına göre defter tutan mükelleflerin Defter- Beyan Sistemi üzerinden kayıtlarının elektronik ortamda tutulması, defterlerinin bu kayıtlardan hareketle elektronik ortamda oluşturulması ve saklanması gerekmektedir.

Envanterde amortisman kayıtları

Üzerinden amortisman yapılan kıymetler ve bunların amortismanları; envanter defterinin ayrı bir yerinde veya özel bir amortisman defterinde ya da amortisman listelerinde gösterilir. Amortisman defteri veya listelerinin kayıtları envanter kaydı hükmündendir. Kayıtlarda gösterilen iktisadi kıymetlere ait değerler envanter defterine toplu olarak geçirilebilir.

İmalat defteri ve bitim işleri defteri

İmalat defteri

İmalat ile uğraşan birinci sınıf tüccarlar, daha önce tutulması zorunlu olduğu belirtilen defterlerin yanı sıra, ayrıca “İmalat Defteri” tutmak zorundadır. İkinci sınıf tüccarların imalat defteri tutma yükümlülüğü bulunmamaktadır.

Kombine imalat yapanlar her müstakil imal işini imalat defterinin ayrı ayrı kısımlarında gösterirler. Kombine imalatta istenildiği takdirde her müstakil imal safhası için ayrı bir imalat defteri kullanılması caizdir. Ham maddeden tam mamul vücuda getirilinceye kadar geçen müstakil imal safhalarında ayrı ayrı emtia mahiyetini arz eden maddeler elde edildiği (iplik-dokuma, yağ-sabun, kereste-mobilya, un-makarna münasebetlerinde olduğu gibi) ve bu imal işleri birbirine bağlanarak aynı teşebbüs dahilinde yapıldığı takdirde, kombine imalat yapılmış olur.

246 Seri No.lu VUK Genel Tebliği uyarınca, muhasebe işlemlerini Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğlerinde yer alan 7/A seçeneğine göre izleyen mükelleflerin imalat defteri tutma mecburiyetleri bulunmamaktadır.

Bitim işleri defteri

Birinci ve ikinci sınıf tüccarlardan boyama, basma, yazma, kasarlama, apre, cilalama gibi ücretle yapılan bitim işleriyle uğraşanlar imalat defteri yerine bir “Bitim İşleri Defteri” tutarlar.

Bu deftere müşterilerden alınan ve işlendikten sonra geri verilen emtianın cinsi ve miktarı tarih sırasıyla yazılır.

Sınai müesseselerde kayıt serbestliği

Sınai müesseseler, imalat ve bitim işleri defterlerini işlerinin icaplarına ve hususiyetlerine göre diledikleri şekilde tutabilirler; iptidai ve mamul maddeler için ayrı defter kullanabilirler; bunları cins ve nevi itibariyle ayrı sayfalarda gösterebilirler.

Bitim işleri defteri tutmayarak buraya yazılması gereken malûmatı, imalat defterine kaydedebilirler.

İmalat defterine kaydolunan malûmatı ihtiva edecek şekilde sınai muhasebe tutanlar, Hazine ve Maliye Bakanlığından müsaade almak şartıyla ayrıca imalat defteri tutmazlar.

Banka ve sigorta muameleleri vergisi defteri

Banka, banker ve sigorta şirketlerinin banka ve sigorta muameleleri vergisinin mevzuuna giren işlemleri müfredatlı veya bordrolar üzerinden toplu olarak kendi muhasebe defterlerinde veyahut isterlerse ayrı bir banka ve sigorta muameleleri vergisi defterinde, diğer işlemlerinden ayırmak suretiyle gösterilir.

Hasılat defteri

Yabancı nakliyat kurumları veya bunları Türkiye’de temsil eden şube veya acentaları bir “Hasılat Defteri” tutmak ve bu deftere Türkiye’de elde ettikleri hasılatı kaydetmek zorundadırlar.

Ambar defteri

Ardiyeler dahil olmak üzere depo işletenler ile nakliye ambarları, ayrıca bir “Ambar Defteri” tutmak zorundadırlar. Ancak, kendi işlerinin icabı olarak Vergi Usul Kanununda ambar defteri için öngörülen bilgileri ihtiva edecek şekilde defter tutanlar ayrıca ambar defteri tutmazlar.

Damga vergisi defteri

20 Seri No.lu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliği ile düzenledikleri kâğıtlara ait damga vergisini makbuz karşılığı ve istihkaktan kesinti şeklinde ödeyen mükelleflerin bu ödemelerini kaydetmek için “Damga Vergisi Defteri” tutmaları zorunlu hale getirilmiştir.

Bu çerçevede, mükelleflerin 16 Seri No.lu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliği kapsamında zorunlu veya 32, 43 ve 44 Seri No.lu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliğleri kapsamında ihtiyari olarak sürekli damga vergisi mükellefiyeti tesis ettirmeleri halinde, damga vergisi defteri tutmaları zorunludur. İhtiyarilik kapsamında sürekli mükellefiyet tesis ettirmek istemeyen mükelleflerin, damga vergisine ilişkin kayıtlarını 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre tutmak zorunda oldukları defterlerinde ayrıntılı olarak göstermek şartı ile ayrıca damga vergisi defteri tutmalarına gerek bulunmamaktadır.

Serbest mesleklerde defter tutma

Gerçek usulde vergiye tabi serbest meslek erbabı “Serbest Meslek Kazanç Defteri” tutmak zorundadır.

Serbest meslek faaliyetinde bulunan kolektif, adi komandit ve adi şirketler de bu faaliyetlerine ilişkin olarak “serbest meslek kazanç defteri” tutarlar. Ancak bu şirketlerin bilanço esasına göre defter tutmaları halinde, bu defterler serbest meslek kazancı defteri yerine geçer.

Serbest meslek erbabının Defter-Beyan Sistemi üzerinden kayıtlarının elektronik ortamda tutulması, defterlerinin bu kayıtlardan hareketle elektronik ortamda oluşturulması ve saklanması gerekmektedir.

Hekimler tarafından protokol defterine, borsa acentaları ile noterler ve noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar tarafından ise resmi defterlerine yapılan kayıtlardan bağımsız olarak, mükellefiyete ilişkin olarak yapılan işlemlerin kayıt zamanına yönelik süreler içerisinde

Sisteme kaydedilmesi gerekmektedir.

Zirai kazanç sahiplerinde defter tutma

Gerçek usulde vergiye tabi çiftçilerin, “Çiftçi İşletme Defteri” veya isterlerse bilânço esasında defter tutmaları zorunludur.

İşletme hesabı esasına göre defter tutan mükelleflerin Defter- Beyan Sistemi üzerinden kayıtlarının elektronik ortamda tutulması, defterlerinin bu kayıtlardan hareketle elektronik ortamda oluşturulması ve saklanması gerekmektedir.

Gerçek kişilerin ayrı kaydettikleri sermaye ile bunların irat ve giderleri

Vergi Usul Kanununa göre defter tutmaya mecbur olan gerçek kişiler, gelir vergisine tabi menkul ve gayrimenkul sermayelerle bunlardan elde edilen iratları ve bunlara ilişkin giderleri defterikebirin veya işletme hesabı defterinin veya serbest meslek erbabı kazanç defterinin ayrı bir sayfasına veya ayrı bir deftere veyahut bir cetvele ayrı ayrı kaydetmeye mecburdurlar. Bu hesaplar mükellefin diğer kazançlarını tespit için tuttuğu hesaplara karıştırılmaz ve onlar ile birleştirilemez.

Basit usule tabi mükelleflerin kayıtlarının tutulması

Basit usule tabi olan mükelleflerin Defter-Beyan Sistemi üzerinden kayıtlarının elektronik ortamda tutulması; bildirim ve dilekçelerin elektronik ortamda verilebilmesi gerekmektedir.